باروری و قاعدگی تا حد زیادی توسط هورمون‌ها کنترل می‌شود و یکی از مهم‌ترین هورمون‌های مربوط، هورمون پروژسترون است. پروژسترون هورمون استروئیدی است و متعلق به دسته‌ای از هورمون‌ها به نام پروژستوژنس است. توسط جسم زرد غده درون‌ریزی ترشح می‌شود که بدن زنان پس از تخمک‌گذاری در نیمه دوم چرخه قاعدگی تولید می‌کند.
هورمون‌های استروئیدی مصنوعی با خواص مشابه پروژسترون را پروژستین می‌نامند. پروژستین اغلب با هورمون استروژن، برای تولید داروهای ضدبارداری مانند قرص‌های ضدبارداری و وصله‌های پوستی ترکیب می‌شود. پروژستین همچنین در درمان علائم شایع یائسگی مفید است. درک پروژسترون و پروژستین‌ها به زنان کمک می‌کند تا در مورد بهداشت باروری خود آگاهانه عمل کنند.
نقش پروژسترون در قاعدگی
پروژسترون در چرخه قاعدگی طبیعی نقش بسزایی دارد. چرخه قاعدگی به‌طور کلی به دو مرحله متوالی تقسیم می‌شود، شروع با فاز فولیکولار، که همچنین به‌عنوان فاز تکثیر شناخته می‌شود و به‌دنبال آن مرحله لوتئال است. هر مرحله از قاعدگی به مجموعه متمایزی از هورمون‌ها نیاز دارد تا پیشرفت طبیعی را از طریق یک چرخه مشخص امکان‌پذیر کند. افزایش پروژسترون، به‌طور خاص در چرخه قاعدگی، به‌دلیل شروع موج هورمون لوتئین‌ساز در اواسط چرخه (LH) نزدیک به پایان فاز فولیکولار رخ می‌دهد. این افزایش در اواسط چرخه همچنین امکان افزایش هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH) را فراهم می‌کند. در پایان موج LH و FSH، چرخه قاعدگی مرحله لوتئال را شروع می‌کند که در طی آن پروژسترون آندومتر را در رحم زن آماده می‌کند تا تخمک بارور شده را دریافت و تغذیه کند.
افزایش پروژسترون ضربان‌دار باعث رشد مویرگی می‌شود. بلوغ مویرگ‌ها به آنها امکان نفوذ در لایه گرانولوزای سلول‌ها را می‌دهد و باعث افزایش قابل توجهی در عروق در آندومتر و افزایش جریان خون می‌شود. در صورت عدم لانه‌گزینی، سطح این هورمون کاهش می‌یابد و باعث آهسته شدن آندومتر می‌شود که منجر به خونریزی در نتیجه پیچ‌خوردگی و انقباض عروق مارپیچ می‌شود.
نقش پروژسترون در شیردهی
در دوران بارداری، پروژسترون در جلوگیری از شیردهی و کاهش توانایی انقباض میومتر از طریق متابولیت‌هایی که از طریق گیرنده‌های GABA عمل می‌کنند، دو نقش اساسی دارد. کاهش انقباض رحم توسط این هورمون نقش مهمی در اطمینان از کاشت و تکامل به‌درستی انجام می‌دهد. در حالی‌که به‌طور همزمان از اخراج زودرس جنین جلوگیری می‌کند. پس از تولد، سطح پروژسترون کاهش می‌یابد و مهار بازخورد توسط پروژسترون از بین می‌رود، این موضوع باعث شیردهی می‌شود.
نقش پروژسترون در بارداری
پروژسترون آندومتر را برای احتمال بارداری پس از تخمک‌گذاری آماده می‌کند. باعث ضخیم شدن لایه داخلی برای پذیرش تخمک بارور می‌شود. همچنین باعث منع انقباضات عضلانی رحم که باعث می‌شود بدن تخمک را رد کند، می‌شود. در حالی که بدن مقادیر زیادی از این هورمون تولید می‌کند، بدن تخمک‌گذاری نخواهد کرد. اگر زنی باردار نشود، جسم زرد شکسته می‌شود و باعث کاهش سطح پروژسترون در بدن می‌شود. این تغییر باعث قاعدگی می‌شود. اگر بدن باردار شود، پروژسترون همچنان بدن را تحریک می‌کند تا رگ‌های خونی درون آندومتر را تأمین کند که جنین در حال رشد را تغذیه می‌کند. این هورمون همچنین محیط رحم را بیشتر آماده می‌کند تا بتواند تخمک لقاح یافته را بپذیرد.
هنگامی‌که جفت ایجاد می‌شود، ترشح این هورمون نیز شروع می‌شود و از جسم زرد پشتیبانی می‌کند. این موضوع باعث می‌شود سطح هورمون در طول بارداری بالا بماند و بنابراین بدن تخمک بیشتری تولید نمی‌کند. همچنین این هورمون به سینه‌ها برای تولید شیر کمک می‌کند.
پروژسترون در درجه اول به‌عنوان هورمون بارداری در خانم‌ها شناخته می‌شود و بیشتر عملکرد آن مربوط به حفظ حاملگی به طور خاص با آماده‌سازی آندومتر، کاهش انقباضات میومتر برای کاشت، تقویت حاملگی و مهار شیردهی در دوران بارداری است. همچنین در چرخه قاعدگی نقش مهمی دارد و باعث رشد و تکامل مویرگ‌ها در نتیجه افزایش عروق و جریان خون می‌شود. علاوه بر این، باعث افزایش مخاط دهانه رحم و در نتیجه مانع نفوذ اسپرم می‌شود. خواص افزایش ترشح مخاط پروژسترون، استفاده بالینی مربوط به داروهای پیشگیری از بارداری وابسته به پروژستین را فراهم می‌کند. ضخیم شدن مخاط در دهانه رحم توسط این هورمون نیز با ایجاد سدی در برابر عفونت‌های تهدید کننده و ترشح سلول‌های ایمنی مانند لکوسیت‌ها، در ایمنی ذاتی نقش مهمی دارد.
تاثیر پروژسترون بر مردان
در مردان، عملکرد پروژسترون برای تسهیل اسپرموژنز و سنتز آندروژن است. همچنین در مورد اثر محافظتی آن بر انواع اختلالات عصبی، پوکی استخوان و هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات مورد مطالعه قرار گرفته است. در شرایط سیستم عصبی، این هورمون در تکثیر میلین نقش دارد، در حالی‌که در سیستم اسکلتی عضلانی، این هورمون استروئیدی با استروژن ارتباط برقرار می‌کند و تعادلی برای اوج تراکم مواد معدنی استخوان ایجاد می‌کند. ارتباط بین گیرنده‌های پروژسترون و هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات از گیرنده‌های پروژسترون در پروستات پشتیبانی می‌کند.
پروژستین چه کاری انجام می‌دهد؟
پروژستین‌ها برای اتصال به گیرنده‌های پروژسترون در بدن و ایجاد اثرات مشابه پروژسترون تشکیل شده‌اند. پروژستین می‌تواند پوشش رحم را تغییر داده و از جمع شدن پوشش جلوگیری کند. دانشمندان پروژستین را تولید کرده‌اند زیرا وقتی به عنوان قرص مصرف می‌شود، باعث می‌شود تا پروژسترون به‌خوبی جذب نشود. پروژستین همچنین می‌تواند برای درمان علائم یائسگی مانند گرگرفتگی و خشکی واژن استفاده شود. از استروژن هم می‌توان به‌تنهایی برای درمان این علائم استفاده کرد و هم می‌توان با پروژستین ترکیب شده و مورد استفاده قرار گیرد. پزشکان برای زنانی که در دوران یائسگی یا اوایل یائسگی هستند، ممکن است یک درمان خوراکی پروژسترون میکرونیزه را پیشنهاد دهند. پروژستین همچنین می‌تواند برای درمان آمنوره، آندومتریوز و پریودهای نامنظم تجویز شود.
مشکلات بالقوه تولید پروژسترون
زنانی که سطح پایینی از پروژسترون دارند، چرخه قاعدگی غیرطبیعی خواهند داشت یا ممکن است باردار نشوند. زیرا باعث ایجاد محیط مناسب برای رشد تخمک باردار نمی‌شود. زنانی که با وجود سطح پایینی از این هورمون، موفق به بارداری می‌شوند، بیشتر در معرض سقط جنین یا زایمان زودرس قرار دارند. زیرا این هورمون به‌حفظ بارداری کمک می‌کند. علائم پایین بودن پروژسترون عبارتند از:
- خونریزی غیرطبیعی رحم
- پریودهای نامنظم یا از دست رفته
- لکه‌بینی و درد شکم در دوران بارداری
- سقط مکرر
علاوه بر این، سطح پایین این هورمون می‌تواند باعث ایجاد سطح بسیار بالای استروژن شود، که می‌تواند میل جنسی را کاهش دهد و به افزایش وزن کمک کند یا باعث مشکلات کیسه صفرا شود.
چه مشکلاتی می‌تواند با پروژستین رخ دهد؟
اگر از پروژستین برای درمان علائم یائسگی، برای جلوگیری از بارداری یا درمان سایر شرایط استفاده می‌کنید، ممکن است عوارض جانبی ایجاد شود. عوارض جانبی ممکن است به‌دلیل دوز این هومون، چگونگی تعامل پروژستین با گیرنده‌های هورمون و پاسخ بدن به پروژستین رخ دهد. هنگام مصرف پروژستین برای علائم یائسگی، عوارض جانبی ممکن است شامل تغییرات خلقی، نفخ، سردرد و حساسیت سینه‌ها باشد. برای زنان تازه یائسه، خونریزی ممکن است رخ دهد. در کنترل بارداری هورمونی، عوارض جانبی پروژستین می‌تواند شامل خونریزی و افزایش گرفتگی عضلات باشد. عوارض جانبی دیگر ممکن است افزایش فشار خون و کاهش قندخون باشد.
